Geen ander als Frans Hals zette de manier van portretteren op zijn kop. “Love it or hate it” moet wel de stelling van de kijker geweest zijn. Dat maakt je of beroemd of berucht. Voor het eerste heb je connecties nodig, voor het tweede een groot bakkes 😛 . Als je uit de band wil springen en daarmee ook je boterham verdienen dan heb je steun van je volgers nodig. Ik spreek een beetje uit ervaring met mijn kleurpotloden 😉
Waarmee verdien je in de Gouden Eeuw het meeste? Dat zijn meestal huwelijksportretten (vraag maar aan de hedendaagse fotografen) en groepsportretten van (schutters)gilden. Voor kunstenaars waren er daarnaast niet al te veel opties. Rubens, Van Dyck, Rembrandt,…ze maakten allemaal dergelijke portretten in opdracht. Van Vermeer weet ik het niet zo maar laat me stellen dat de thema’s die in zijn (resterende) schilderijen van toepassing zijn wel erg in de lijn van verliefdheid, gemis van een geliefde, boodschappen van liefde,…liggen.
Mannen die geld verdienden waren meestal betrokken in de Nederlandse wereldhandel en waren – in het algemeen – al snel of maanden op zee of maanden ergens in het buitenland. ’t Is niet dat ge de trein nam aan 140km/u om eens effe over-en-weer naar Parijs of Berlijn te trotten met uw valies. Daar ging wat tijd over. De schilderijen waren dus deels een bevestiging van de verbinding tussen partners. Ik kan het moeilijk “emoties” noemen want huwelijken werden al eens geregeld in die tijd. Niet iedereen nam het risico om zijn kinderjuf te bezwangeren, hé Frans 😉
Anderzijds was het natuurlijk een uitstraling van hun vermogen. Deze mensen zijn dan wel zwart gekleed (wat nog wat de Spaanse mode was en “praal” adhv gekleurde kledij was “verboden” door hun geloof) maar dat belette niet dat die kledij mocht worden voorzien van gouden borduursels, kettingen en kanten onderkledij.
Toen Frans begon aan het portretteren moesten die schilderijen dus vooral status uitstralen. Gelijk de Turk die met zijn BMW showt in de Gentse straten en fier is op zijn dure auto en dito muziekinstallatie. Maar Hals zag portretten anders. Ik ben er van overtuigd dat Frans eerder een emotie-mens is en minder boodschap had aan de praal dan aan het karakter achter de façade. Moet je in de bovenstaande pendant (= 2 schilderijen die bij mekaar horen) kijken hoe mijnheer Geeraerdts zijn geliefde aankijkt. De liefde spat er af. Vanuit haar kant van het schilderij biedt zij hem een roos aan. Kijk ’s naar die blikken, hoe die mensen mekaar graag zien, hoe de toekomst hen toelacht. Helaas zijn beide schilderijen vandaag al lang gescheiden. Zijn schilderij hangt in het Frans Hals Museum, zij wordt ergens opgesloten in een kluis ver van elk daglicht.
Nog groter contrast met eerste bovenstaand schilderij is het huwelijksportret van zijn maat/mecenas Isaac Massa (ofte Isaac Abrahamsz) Moet je zien hoe
het koppel geluk uitstraalt. Isaac met “de hand op het hart” en zijn vrouw die in hem “steun” vindt. En we zitten hier duidelijk tot de enkels in de barokperiode (zie KW37). De lichamen zijn vrij om te bewegen, kledij losjes gedrapeerd en op de achtergrond mag er al eens een (gerelateerd) tafereel afspelen: het klimop, het tafereel in de tuin (der lusten), de distel (links in beeld) zijn geen toevalligheden. Hoe zij jij het liefst worden afgebeeld?
Maar ook in de schutterstaferelen revolteert Frans Hals. In tegenstelling tot de collage van gezichten of een reeks mannen die in de rij naar het klaslokaal staan, worden het levende personages in een decor met diepte. Vlaggen a gogo, geen stijve logo’s. Getorste lichamen, met de rug naar de kijker toe (je kan je inbeelden hoe onrespectvol dit kon zijn), mannen die praten met mekaar, het glas heffen,…levensgenieters! Vandaag lijkt het allemaal banaal maar voor Frans Hals was dit niet eerder gezien. Rembrandt nam de stijl gretig over in zijn nachtwacht.
Hals gaat nog verder in het casual portretteren van de betere burgers (over de “lagere klassen” heb ik later nog wel). Vandaag zou je je het kunnen inbeelden alsof je een of andere graaf of baron of waarom niet Filip vraagt om in zijnen training te poseren op het terras terwijl hij/zij een kriek Lindemans drinkt in café ’t Oud Withuis. Dat zal een memorabel, leuk, spontaan moment zijn maar voor die baron zijn entourage misschien wel een beetje onwennig overkomen.
Hals slaagt er echter in met zijn lossere poses (handen in beweging, leunend over de rugleuning van een stoel of wippend na een ritje met het paard) te scoren. Ze zijn dol op zijn portretten voor hun private vertrekken. En zodoende is Frans Hals trendsetter in de moderne portretfotografie. Hoe hij het ‘m geflikt heeft om die mensen te overtuigen om aldus te poseren of was hij slechts uitvoerder van hun ideeën, het blijft een mysterie. Wat zeker is, is dat Frans een revolutie in de portretwereld tot stand bracht en de emotionele mens wist de capteren en op het voorplan te brengen. Met zijn spontane snapshotstijl wordt hij wel eens aanzien als een impressionist avant la lettre maar ook ik vind dat een beetje ver gezocht. Daarvoor werkt hij dan weer iets te fijn. Al zal zijn stijl zonder twijfel inspirerend gewerkt hebben voor de impressionisten.
maxvanhemel.wordpress.com 