Stagiaire ontdekt “nieuwe” gravure van Pieter Bruegel de Oude bij restauratie van andere Bruegelprent

Dit artikel werd gepubliceerd op de website van de VRT (link hier). Ik neem het over voor mijn archief.

Een stagiaire aan de Koninklijke Bibliotheek van België (KBR) heeft een uitzonderlijke ontdekking gedaan toen ze een Bruegelprent aan het restaureren was: aan de achterkant bevond zich nog een gravure van een andere Bruegel uit de 16e eeuw. De bibliotheek spreekt over een “uitzonderlijke vondst”.

Pieterjan Huyghebaert

za 27 aug 2022 11:44

Stagiaire Margaux Nogues (23) zal zich haar stage aan de KBR op de Kunstberg in Brussel nog lang herinneren. De Franse studente was een gravure van “De Keisnijding” uit 1559 aan het restaureren, toen ze een opmerkelijke ontdekking deed.

De gravure zat volledig vastgelijmd aan een zuur karton. “Zuur karton is niet alleen schadelijk voor de prent, maar maakt het bovendien onmogelijk om de achterkant ervan te restaureren”, meldt de KBR in een persbericht. “De verwijdering van het karton stelt de restaurator in staat om het document te herstellen.”

Het was een zeer belangrijk moment en echt het hoogtepunt van mijn stage

“Ik heb de prent in een bad met warm water geplaatst”, legt Nogues uit aan de Franstalige omroep RTBF. “Het karton kwam zeer gemakkelijk los. Toen ik het er afhaalde, ontdekte ik een ander werk aan de achterkant: een tweede gravure van Bruegel.” Het gaat om een gravure van het werk “Patientia” uit 1557. “Het was een zeer belangrijk moment en echt het hoogtepunt van mijn stage”, zegt Nogues nog.

FOTO – De 16e eeuwse gravure zat verstopt achter dit karton:

KBR

Het gaat voor alle duidelijkheid niet om etsen van Bruegel zelf, maar het zijn gravures in de jaren 1560 uitgevoerd door Pieter van der Heyden naar ontwerpen van Pieter Bruegel de Oude. “Beide gravures werden in Antwerpen gepubliceerd door uitgever Hieronymus Cock”, meldt de KBR. “Recto-verso drukken was niet gebruikelijk in de 16e eeuw: het is heel ongebruikelijk om twee gravures op voor- en achterzijde van een blad aan te treffen.”

De KBR vermoedt dat de ontdekte gravure een proefdruk is die niet voor verspreiding bedoeld was. De bibliotheek had al drie afdrukken van de “Patientia” in haar verzameling, maar het blijft een uitzonderlijke vondst. Het werk toont “de personificatie van het geduld. Zij wordt omgeven door allerlei monsters en fantastische wezens in de stijl van de toen populaire Jheronimus Bosch die het kwaad en de zonde in de wereld voorstellen”.

Om de ontdekking even in een context te plaatsen: recent zijn soortgelijke gravures van Bruegel geveild voor 15.000 à 20.000 euro. Bijzonder aan deze vondst is natuurlijk dat de gravures recto-verso gedrukt zijn, dus wellicht is de vondst meer waard. Doordat de gravures deel uitmaken van de collectie van de KBR worden ze natuurlijk niet te koop aangeboden.

“Ik ga me dit nog lang herinneren”, zegt Nogues nog. “Ik ben nog maar 5 jaar bezig met restauraties.” Ze studeert in Parijs en moet daar in september nog haar thesis verdedigen. Het is niet helemaal duidelijk of deze ontdekking een deel uitmaakt van dat proefschrift, maar het staat hoe dan ook niet slecht op haar cv.

Bekijk via deze link “Patientia” meer in detail.

En hier hetzelfde voor “De Keisnijding“.

Meer weten over mijn Bruegeltekeningen?

1 jaar

1 jaar geleden ging ik de Toren van Babel afleveren bij de koper van dit werk. Ik beloofde dat – eens corona achter de rug – ik zou terug komen voor een persoonlijke uitleg in alle veilige omstandigheden. Tot vandaag heb ik die persoonlijke uitleg nog niet kunnen geven. Ik stuurde een mailtje om te laten weten dat ik die belofte nog niet vergeten ben maar dat we nog even geduld moeten hebben.

En toen kreeg ik dit prachtige antwoord…

Hey Max,

Is het ondertussen al 1 jaar,

Tijd vliegt
Leven vertraagt
Kunst vergaat
niet als je ontdekt
Hoe mooi elk detail
Is uitgewerkt
Dus nog steeds gelukkig
Te mogen kijken
naar jouw creatie
Geboetseerd
Met Bloed, zweet en tranen
Elke dag opnieuw
Leven vertraagt
Door kunst
Met een gelaat.

Ps: bedankt voor de kijktip.
Wat mij betreft: INDRUKwekkend

Mvg, F.

Wil je graag het hele verhaal rond de tekening van deze toren en de massa’s vele details (her)lezen? Klik dan op deze link.

Toren van Babel: het geheim van de meester

regelmatig post ik kunst- en cultuurweetjes. Heb je zelf ergens iets leuks gezien, laat het weten. Wie weet komt jouw cultuurweetje dan op de blog 🙂

Ergens in november 2017 begon ik aan een kopie van de (grote) Toren van Babel door Pieter Bruegel de oude (origineel: Boijmans – Van Beuningen) . Het kleinere broertje van de versie van het grote schilderij dat in Wenen hangt. Ik blogde er over tot februari 2019. Daarna volgden nog een paar blogs over het vervolgluik van de toren en wedstrijden/expo’s van de Toren en zijn moderne versie. Er waren ook nog de blogs rond de kopie van tekening (niet de ets – ik zeg het nog maar eens – ) van Kermis in Hoboken door Bruegel met vooral grappige verhalen en het grote mysterie rond het vaandel van de herberg.

Kortom veel leesvoer voor wie houdt van Bruegel of/en van de Vlaamse schilders. In het lopende seizoen van de NPO-reeks “Het geheim van de meester” werd nu toch ook wel een kopie van de Toren van Babel gemaakt zeker! Althans, dat was het doel. Want in “Het geheim van de meester” leggen de makers van het programma zich de deadline op om binnen de 3 weken de kopie af te ronden. Dat vond ik wel een straffe uitdaging aangezien ik er meer dan een jaar over deed om een (groot) stuk van het schilderij na te tekenen en in te kleuren. Hoe zouden zij dat op 3 weken klaar krijgen? Daar was ik nu wel ’s benieuwd naar.

Ik ga het niet allemaal verklappen maar de aflevering is zeker een “must see”. Je ziet er niet alleen de – voor mij zeer herkenbare – frustratie van het detail maar er worden ook hier weer interessante technische details prijs gegeven. Daarnaast tonen ze een echte “tredmolen” waarvan er meerdere te zien zijn op het schilderij. En natuurlijk weerstaan ook hier de makers niet aan het tellen van figuurtjes. Ik telde ze niet, ik wist dat het er meer dan 1000 zouden zijn. Ik telde het aantal bootjes in de haven en kwam op 83 uit.

https://www.npostart.nl/het-geheim-van-de-meester/23-02-2021/AT_2156611

kooptip: Zwarte Toren op Zomersalon

niet te vergeten: parallel met de straatexpo OPEN AIR loopt ook de grote kunstexpo ZOMERSALON te Gent waar ik mijn ZWARTE TOREN presenteer. Deze is daar te koop (rechtstreeks via mij) en is voorzien van een prachtige zwarte lijst, speciaal voor dit werk gemaakt en het extra diepte geeft. De Zwarte Toren is het moderne luik van de Toren van Babel (Breugel de oude). Het toont nog maar eens dat moderne kunst perfect kan gecombineerd worden met onze eigenste Vlaamse klassiekers 🙂

Het Zomersalon loopt eveneens tot eind augustus. Toegang is gratis maar – zoals in elk museum – moet je wel even op voorhand laten weten wanneer je langs komt. Het Zomersalon vind je in het voormalige Caermersklooster, Langesteenstraat 14, weekends van 10-18u.

foto en commentaar van kunstvriending Tessa Kerra 🙂

 

307/365: 1984

Het Bruegeljaar was bijzonder inspirerend. De kopie van de toren van Babel was als eerste klaar. Aansluitend maakte ik een eigen versie van de toren. De toren die (voor mij) staat voor het verderf van de mens, het gebrek aan samenhorigheid en teamgeest. In schetsen maakte ik “de zwarte toren” eerst in grafietpotlood maar achteraf testte ik of kleur het effect dat ik wou bereiken zou versterken. Dat bleek niet zo te zijn en aldus werd de definitieve versie een donker-zwarte toren met links onderaan een verwijzing naar Bruegel’s magere jagers in de sneeuw.

De verwijzing op de ICU als firmanaam bovenaan op de toren verwijst naar “Big Brother” uit het bekende “1984” van Orwell.

Aankondiging!

Om mijn 20e jaargang “publiek werk” te vieren toon ik al sinds het begin van het jaar elke dag een andere tekening. Soms zijn dat reeds eerder getoonde tekeningen, soms zijn het tekeningen die nooit eerder publiek werden getoond. De apotheose is de presentatie van de nieuwe triptiek van het leven op de ART-tist-tentoonstelling te Drongen op 1 november.

Vanaf volgende week begin ik met een nieuwe vervolgblog (ik had nog wat tijd over zowaar). Dat is niet de opbouw en het verloop van deze nieuwe triptiek maar wel een andere tekening. Ik licht wat tipjes van de sluier: het gaat niet om een schilderij, wel een tekening en het heeft iets te maken met Sint-Sebastiaan…Elke dinsdag en donderdag over de middag publiceer ik een nieuw verhaal. De eerste blog verschijnt op 2/7 rond de middag.

Brueghel- ofte Bruegelwandelroute

Strategie! Dat is wat een mens nodig heeft op een vrije (feest)dag in België. Terwijl West-Vlaanderen al deze ochtend in de regen zat en de voorspellingen voor Oost-Vlaanderen tegen de middag hetzelfde lot voorspelden, verplaatsten wij ons naar Brabant. Even scrollen door het grote web leert dat er in Dilbeek, meer specifiek Itterbeek en dus Sint-Anna-Pede, meerdere Bruegelroutes zijn die absoluut de moeite waard zijn om te doen.

Al vind ik maar na wel 100 kliks een plan, toch doorgezet. Om het parcours niet te zwaar en te lang te maken voor de kleinsten, kies ik voor de wandelroute die ik blijkbaar ook met de fiets kan doen. Hup. De fiets de auto in en samen met de kleinen van Gent naar Itterbeek.

De route begint aan het kerkje van Sint-Anna-Pede waar je naast de kerk ook meteen een afdruk te zien krijgt van het schilderij “de parabel der blinden“. Het kerkje staat er mooi op de achtergrond. Dat is alvast een sterke start die de lat hoog legt. In het kerkje heel wat uitleg over de werken van Bruegel en een foto van Filip Dujardin. De foto hoort bij die andere (tijdelijke) wandeling: De Blik van Bruegel. Maar die gaan we nu niet doen. Al is het wel de moeite om even gebruik te maken van de stelling naast het info-bureau om de vallei de overzien.

De Bruegelwandelroute is ongeveer 7km lang maar vermoeid geen seconde. Ook voor de kinderen niet. Regelmatig zijn er speeltuintjes en dingetjes die je kan zoeken op de schilderijen of in de natuur. Ik las de teksten die vertellen over de schilderijen voor. Het is dan meteen ook een beetje Vlaanderen’s geschiedenis. Onderweg kregen we ook nog een andere kerk te zien en de fameuze schuur uit de Boerenbruiloft.

Ik laat je nog wat foto’s zonder veel spoilers. In het toeristisch bureau Dilbeek is er een “echte” zoektocht te koop maar helaas zijn die adresjes op feestdagen niet altijd open. Enfin, ik heb niet de moeite genomen om er langs te rijden en dat te moeten vaststellen. Het kan dus evengoed zijn dat het wel open was…De wandelroute is goed aangeduid met witte 6-hoekige bordjes, je hoeft niet echt een plan maar je start wel best aan de kerk.

Download de wandelroute hier. En is ook nog een langere fietsroute van 45km, die kan je hier downloaden

 

 

Dat het leuk was

Gisteren was het de vernissage van Curieus-expo Campo Santo (zie eerdere blogs) en er was wel wat belangstelling voor mijn torens. Met veel plezier haalde ik een paar keer mijn vergrootglas uit mijn jaszak om de mensen tot in detail te laten genieten van de tekening. Daarbij meteen verwijzend naar de verhalen op de blog. Dank aan iedereen die langs kwam.

Recordhouder van de avond was Joris die met een warm en oprecht enthousiasme zich ten volle liet gaan om het werk te bestuderen Merci voor uw enthousiasme Joris 🙂

 

De Curieuze collectie: geselecteerd!

Ik heb het niet voor wedstrijden. In de regel verlopen kunstwedstrijden als volgt:

  1. een oproep wordt in het wild rondgestrooid en per toeval zie je die ergens landen (ik weet niet hoe het zit in andere steden maar in Gent, als je niet in een academie, Nucleo of dergelijke groeperingen zit, ben je een outcast)
  2. dan reageer je, brengt werk binnen voor de selectie
  3. doodgaan van de stress
  4. een paar dagen/weken later mag je het werk terug komen afhalen en ben je geselecteerd/afgewezen en meestal ook zonder uitleg

Ik begrijp dat het onmogelijk is alle werken te becommentariëren. Vooral – kunstenaars kennende – ze gaan dan graag uren in discussie over hoe fout de jury het wel heeft.

Bij De Curieuze Collectie loopt het een beetje anders. De jurering is publiek en direct. Alle aanwezige inschrijvers kunnen de werken van hun collega’s zien en horen de verdediging. Zo kan je voor jezelf al op zijn minst zien wat de anderen indienen, wat ze er bij vertellen en hoe de jury daarop reageert. De jury krijgt ineens ook een gezicht (net als de kunstenaar trouwens). Je ziet wie er rond de tafel zit. Mensen onder mekaar.

De keuzes blijven moeilijk en hard. En ik ben blij dat ik voor deze gerenommeerde wedstrijd geselecteerd werd als laureaat. Ik vind het ook mooi dat er bij het einde van de jurering (nogmaals) herhaald wordt dat een non-selectie geen afbreuk doet aan het werk. De wedstrijd heeft een thema, de samenhang van de aanstaande tentoonstelling is al even belangrijk.

De Toren(s) van Babel worden dus voor het eerst geëxposeerd in de kapel van Campo Sancto in Sint-Amandsberg op 3-4-5 mei 2019. Spannende (eerste) confrontatie met het publiek en meteen ook mijn eerste expo in deze kunstkapel.

Toren van Babel: epiloog

Allez, kom, toe dan…nog één keer over de toren 😉

Een jaar lang heb ik jullie in de ban van Brueghel (Breugel of Brüghel, whatever) gehouden. Het verhaal van de Toren van Babel is voorbij maar je kan je vanuit de gedachte waarvoor de toren staat afvragen hoe de toren er vandaag zou uitzien. En naast de toren, hoe het landschap er zou uitzien. Je kan de gedachten ombuigen naar hedendaagse thema’s als milieu, leefkwaliteit, grandeur, economie, Trumpisme,…

Ik maakte er mijn versie van doorspekt met Bruegheliaanse elementen in tijden van verval: de jagers (in de sneeuw), de (restanten van de) galgen, het verre landschap, de grootse toren, dreigende wolken,…Ik plaats de toren in een wereld die enkel nog draait om geld. De mens is er niet meer belangrijk, alleen het individu, de macht, het ego. Ook hier staat dat ego boven het verbindende karakter en trachten de verstotenen samen nog te overleven in de schaduw van de vernietiging en droogte. Het heeft iets van Mad Max en Waterworld. Zouden de makers ook geïnspireerd zijn door Brueghel?

Toren van Babel: einde van de episode

Al een paar weken denk ik na over deze tekening. Ik had mij geëngageerd om een exacte kopie 1/1 te tekenen van een gestemde Brueghel. Ik had zelf graag de Dulle Griet getekend maar daar waren toen 2 praktische bezwaren: (1) ik had geen papier op het formaat van het schilderij en (2) het schilderij was in restauratie en dus niet te bezichtigen.

De toren hield mij en jullie meer dan een jaar bezig. In het begin, aan de haven, met vooral de focus op de details maar navenant werd het verhaal boeiender omdat ik zowel de constructie als de gebruikte technieken kon bespreken en vergelijken met de Weense toren en de hedendaagse technieken.

Nu ik helemaal bovenaan zit lijkt het verhaal uitverteld. Ik zou nog wat verder kunnen tekenen en bloggen over het landschap. De typische kernmerken. De kleuren die ik gebruik. Maar het zal niet meer zo boeiend zijn als wat is geweest. Dus wordt dit de laatste torenblog. Het verhaal is verteld. Zeer optioneel kom ik later nog wel ’s op terug maar nu moet ik echt dringend aan de triptiek van het leven gaan werken om ze klaar te krijgen tegen de expo van november 2019.

De toren is klaar. Hij is helemaal getekend. De toren deed me in vele boeken zoeken naar details, verhalen en reizen naar Rotterdam en Wenen. Maar we hebben het gehaald. “WE” want zonder de vele aanmoedigende opmerkingen en duimen was ik misschien al eerder gestopt. Wat weet ik te vertellen over die laatste verdiepingen? Wel, het perspectief van de mannetjes is van groot belang. Door de mannetjes nog kleiner te maken dan op de onderliggende verdiepingen krijgt de toren een dominanter effect. Ik sprak ook al eerder over de houten constructies die de rondbogen ondersteunen. Tot nu zagen we hoofdzakelijk 1, in het beste geval 2 ondersteunen voor/achter mekaar. Om de bovenverdiep meer diepte te geven, om meer te tonen dat er gangen achter de gangen liggen, schildert Brueghel er soms 4 tot 5 achter mekaar. Die gangen en doorsteken kent iedereen die het Colosseum te Rome heeft bezocht.

 

 

Ik heb ook een eerste aanzet gegeven naar de wolken die de toren overschaduwen en niet veel goeds voorspellen.

Nog 2 wist-je-dat-jes over de toren…Breughelschilderijen worden getypeerd (zeg gerust “gesigneerd”) door de aanwezigheid van een galg, een ekster en de “kakkende mens”. Over die “kakkende mens” had ik al in een eerdere blog.

De galg die staat meestal buiten de stad. De bengelende lijken zijn meestal niet voorzien van een aangename geur. In deze havenstad is de galg geplaatst op het kleine eiland rechts boven de haven (zie detailfoto). Alweer een meesterlijke zet! (wacht het wordt dadelijk nog meer duidelijk)

Ook de ekster is aanwezig. Links onder bij de steenhouwers zit ze op een tak (zie detailfoto). Verbind je de ekster en de galg met een lijn, dan kom je heel wat punten tegen waar ik in het verleden heb op gefocust en die alleen maar de verdoemenis van deze toren accentueren.  De galg vormt dan op zich weer een mooi contrast met het eiland in de zon…

En mocht u ooit de schiftingsvraag krijgen hoeveel boten er in de haven liggen, ik heb ze geturfd. Ik tekende 83 schepen en bootjes in deze haven!

Als laatste beeld/detail zie ik mannen helemaal bovenaan de toren met mij mee juichen. YES! We hebben het gehaald! Of waren ze aan het zwaaien naar hun moeder “kijk mama, ik ben op het schilderij geweest”? In het detail zie je ook de vele houten stellingen in een rond het gebouw opduiken.

Uitzonderlijk maar uit dankbaarheid voor ALLE mensen die deze blogs volgden en later nog lezen, laat ik hieronder nog een hoge resolutie-foto van de tekening. Ga gerust zelf op ontdekking door het beeld door te klikken op de foto. Je zal meer op de tekening zien dan op het schilderij omwille van het verhoogde contrast. Wil je de tekening graag “in het echt” zien, stuur mij gerust een mail en kom ’s langs. Altijd welkom!

 

Toren van Babel: het fel rode verdiep

Het rode verdiep. Ik noem de laatste verdiepen zo omdat ze knalrood zijn van de bakstenen. Doorheen de toren gaan we van een oker gele laag (onderaan) over lichtbruin/grijs naar abrikoos tot fel rood. Het opstijgen wordt benadrukt door de 2 kleurlijnen van rood (baksteen) en wit (pleisterwerk) op de linkse flank van de toren. Maar het vooral de keuze van de kleuren die weldoordacht de grootsheid van deze toren maakt.

In de Wenen-versie zien we een aanzet van die kleuren maar ze zijn lichter, minder contrastrijk. Dat maakt die toren niet alleen mee minder hoog maar ook veel minder dreigend. Door de top van de kleinere versie felrood te maken krijgt hij deze alle aandacht. Doe je ogen maar eens dicht en dan weer snel open. Het eerste wat je ziet is de top. En dan die dreigend hellende donkere lijn op de rechtse gevel. Deze lijn wordt gemaakt door de combinatie van ramen en uitgelijnde huizen. Het verval is ingezet!

Niets is toeval. Van op afstand gezien zie je de rode partij links onderaan de toren terug opduiken. Het lijkt een scharnier te zijn waarop de toren kan kantelen. Ondanks de hyperfijne tekening heeft Brueghel ook veel aandacht besteedt aan de keuze van kleuren. Door de achtergrond (hoofdzakelijk) in groen en blauw te houden wordt het contrast met het rood nog feller en dreigender. De witte kalkstreep staat er ook niet toevallig. Brueghel had de rode en de witte streep evengoed van plaats kunnen wisselen maar dan zou de ronding, het stuk dat meer naar voor dient te komen er helemaal anders uit zien.

In mijn versie – en ik laat het finaal zo – zal het gekleurde verdiep een bijkomende dreiging vormen voor zowel de scheve toren als het onevenwicht waar de constructie mee te maken heeft. Bij de volgende blog vertel ik voor de laatste keer over de toren. Dan is het verhaal verteld. *clifhanger*

 

Toren van Babel: het serieuze werk

Ik begin nu aan het serieuze werk van de laatste verdiepingen. Wanneer ik op de onderliggende verdiepen zei dat er veel activiteit was, dan was dat niets tegen de activiteit van deze bouwwerf. Vele mensen zijn druk bezig met bouwen van stellingen en metsen van muren.

Met houten constructies worden de rondbogen boven de doorgangen ondersteund tot de mortel tussen de stenen droog is en de druk kan dragen. Een wirwar aan palen en verbindingen duidt op de diepte van de toren. Hoe groot (in diameter) hij wel is. Ook dit is nieuw. Hiervoor zagen we houten stellingen maar een kijk IN de toren was moeilijk. De elektriciteit moet nog worden gelegd 😉

Weetje van de dag: uit het bezoek aan de expo te Wenen weet ik nu dat de processie op het verdiep van de middelste foto onderaan een begrafenisstoet is.

Omdat er – buiten het metsen van muren en opzetten van stellingen – weinig “petite histoire” te vertellen valt over de bovenste verdiepen, toon ik hier enkel meerdere vorderingen tegelijk. Er zijn alweer vele uren tekenwerk in gekropen maar wat een uitdaging!

Toren van Babel: de scheve toren

Voor wie het verhaal van de toren van Babel niet kent, het is na te lezen op Wikipedia. In het kort komt het hier op neer:

“‘Laten we een stad bouwen met een toren die tot in de hemel reikt. Dat zal ons beroemd maken, en we zullen niet over de hele aarde verspreid raken.’ Maar toen daalde de Heer af om te kijken naar de stad en de toren die mensen aan het bouwen waren.”
 God veroorzaakte een spraakverwarring, zodat de mensen, die eerst één taal hadden, elkaar niet meer konden verstaan. De bouw van de stad en de toren werden gestaakt. God verspreidde vervolgens de mensen over de aarde. De stad kreeg de naam Babel.”

Toch heeft Brueghel maar één beeld om het verhaal weer te geven. In de Weense versie komt de koning nog in beeld maar in de Rotterdamse versie is die niet meer te zien. De focus komt volledig op de toren te liggen.

Als bouwkundige let ik op gebouwen, ik bekijk hoe ze gebouwd zijn, wat er speciaal aan is. Deze toren is een natuurlijk een bijzondere studie. En vooral omdat je op voorhand weet dat deze toren bestemd is om in te storten. Wat weten we nog? Dat Brueghel naar Rome is getrokken (ik trouwens ook) om daar het Colosseum te gaan bestuderen. Het Colosseum diende als model voor het onafgewerkte deel van de toren. Dat kan je vooral goed zien aan de bovenste verdiepen. De schuin aflopende muur van de Colosseum komt in beide schilderijen (meermaals) voor. Ook de diepte (ronde gangen die uitgeven op haakse gangen) werd hier bestudeerd. Gangen rond gangen en bogen voor bogen voor bogen.

Ik ben er zeker van dat Brueghel ook de gaten in de gevel van het Colosseum mee heeft overgenomen. Allicht wist hij niet waar die gaten voor dienden. Misschien dacht hij dat ze hadden gediend om stellingen vast te maken aan de gevel. Om de stelling meer stevigheid te geven en te beletten dat ze zou omvallen. Dat doen we vandaag ook nog. Maar in het geval van het Colosseum kwam dat omdat aan de gevel van Colosseum marmeren platen hingen. Deze zijn met de tijd verwijderd. Alleen de gaten bleven over. Ik denk dat Brueghel deze gaten aldus heeft overgenomen.

Maar kijk je even naar de toren(s) van Brueghel en vergelijk de linkse gevel en de rechtse gevel ten opzichte van de horizon. Dan zie je dat daar een ferm verschil op zit. Een volledig verdiep. En raadt eens hoeveel de toren van Pisa is verzakt tov de horizon… Dus al zou God geen tussenkomst hebben geleverd, dan was deze toren zeker op termijn omver gevallen. Net als de toren van Pisa verzakt deze toren al tijdens het bouwen ervan. Grootheidswaanzin? Overschat de mens hier zijn eigen mogelijkheden? De slechts mogelijk denkbare plaats om een toren te bouwen?

Er zit ook een rare kronkel in de vorm die de terrassen volgen rond de toren. Die terrassen lijken wel te golven. Brueghel had hier – ondanks zijn expertise – last van perspectief. Of wil hij aangeven dat er tijdens het bouwen al pogingen zijn ondernomen om het zicht op de toren te “rechten” na de verzakkingen? Ook hier een parallel met Pisa want zelfs al zou je die toren terug recht zetten, dan zou de top ervan helemaal scheef komen te staan. Ja ge moogt uw scherm efkes draaien tot ge een rechte Pisa-toren ziet…

Toren van Babel: de grote boodschap

“Hebt ge de kakkende man al gevonden?” Hij vraagt ’t mij zo nu en dan eens 😉

Maar, na het bezoekje aan Wenen weet ik het wel. Er zijn meerdere versies van de toren en in de versie die in Wenen hangt staat, ergens in het midden een kakkende man.

Ik hoor u nu al lezen “waar gaat dit naartoe?” of “Zeg, hoe vunzig gaat ge’t hier maken?” maar wist je dat er in de schilderijen van Brueghel wel meermaals ontlastende mannen voorkomen? Net als vrijende koppels. Deze taferelen worden in donkere hoekjes van het schilderij geschetst. Soms, zoals in de Boerenbruiloft, zijn ze overschilderd. Huidige technieken als RX tonen de oorspronkelijke tekeningen zonder schade.

Voor de torenversie waar ik aan werk is het formaat van de mensen veel verkleind. Er is daarom geen kakkende man of althans kan ik ‘m niet vinden. En een vrijend koppel heb ik ook nog niet gevonden. Maar ik hou u op de hoogte wanneer het zover is 😀

Hieronder een detail van de ekster en de galg. Linksonder zit een man op zijn hurkje iets achter te laten in de bosjes.

galg met ekster

maar het ging dus over deze toren

Zoomen we even in op het onderste middendeel van dit schilderij dan zie je daar in de verte een kleine groep mensen aan de rand van het water. En wat doet die ene in de gele kring?

 

Plat in’t midden van het schilderij, redelijk (in)discreet opgesteld zit onze man zijn activiteit te voltooien. Maar dus niet in de Rotterdamse toren. Wél in de Weense toren.

Nog wat andere weetjes van deze torenversie:

  • vooraan links zijn mannen stenen blokken aan het hakken. Op de blok waar de hamer en de beitel ligt, staat de naam van Brueghel gebeiteld. Het lijkt alsof de schilder zelf deelneemt aan het bouwen van de toren maar zijn post even heeft verlaten om deze “snapshot” te maken nav het bezoek van de koning.
  • dit schilderij is merkelijk groter dan de Rotterdam-versie (vandaar dat ik voor de andere koos omdat deze te groot is voor papier). Toch lijkt de Rotterdamse toren groter. Dat komt omdat de verhouding mens/gebouw hier groter is dan in “mijn” versie. Door de mensen kleiner voor te stellen, lijkt de toren groter.
  • een tweede reden waarom de Rotterdamse toren groter lijkt is omdat hij tot aan de rand van de lijst rijkt. Intuïtief weet de kijker dat de toren groter zal worden dan wat er op het beeld kan. Iets wat een kunstenaar normaal nooit zou doen. Je neemt marge en geeft ruimte. Het is net dat benepen gevoel dat de toren groter doet lijken.
  • Brueghel is herkenbaar aan zijn details maar ook aan zijn ekster en galg. In de Weense versie staat geen galg. In de Rotterdamse versie staat er zelfs 3. En er is ook een ekster prominent in beeld. Later meer hierover.

Toren: Brueghel expo Wenen

Nu de grote overzichtstentoonstelling Brueghel te Wenen afgelopen is, kan ik mijn verslagje publiceren. Spoilers kunnen nu geen kwaad meer 😉

Wenen, de hoofdstad van het Habsburgse gezag: Maria Theresia, Jozef IIMarie-AntoinetteFrans Jozef I, Sissi,…En muziek én kunst en zoveel cultuur dat het bijna een pretpark lijkt. Zelden zoveel affiches gezien voor tentoonstellingen van Klimt, Schiele,…of concerten van Mozart, Strauss,… En lekkere koffies, duizend soorten taart, schnitzels en worsten. En kerstmarkten op elk beschikbaar pleintje. Het was een geweldig bezoek. Een progressieve stad waar ik meermaals dacht dat ze er in Gent nog veel kunnen van leren. Maar ik ging er eigenlijk speciaal voor de expo Brueghel, de rest was mooi meegenomen.

Brueghel dus. Een megatentoonstelling met veel bekende schilderijen en een boel prenten die de meeste mensen allicht nog nooit eerder zagen. In mijn research van het voorbije jaar kwam ik er wel al een aantal tegen maar een druk in een boek is nooit te vergelijken met het origineel. Met een audiogids in de hand krijg je ook veel “wist-je-dat-je’s” te horen en zodoende weet ik nu nog meer over het werk van mijnheer Brueghel. Het interessante van zo’n overzichtstentoonstellingen is dat je evoluties kan zien, dat er moeite wordt gedaan om in de diepte uitleg te geven, dat de focus behouden blijft. Er werd voor deze expo weinig moeite gespaard om van deze grote Vlaamse schilder de grootste aller tijden te maken (sorry PP en Jan).

 

 

Toren van Babel: in de wolken

In deze blog breng ik niet alleen het laatste nieuws van de vorderingen maar ik keer ook even terug naar het originele werk. Er zijn namelijk weer interessante dingen te ontdekken. En in tegenstelling tot eerdere zaken waarvan ik vind dat ze veel beter te zien zijn in een zwart-witte versie is deze enkel in kleur te zien.

Wat situeren ons ergens op de 5e en de 6e vloer en komen daarmee voor zeker in de “rode baksteenzone” terecht.

Wat valt op wanneer we verder over de 5e vloer en de 6e vloer lopen van de linkse kant van de toren? Laten we eerst ’s de tekening verkennen. Op dit niveau niets nieuws wat we niet eerder hebben gezien. Kranen doen hun werk, lasten worden getild, minimensjes nemen plaats in het decor (al zijn het er merkelijk minder dan onder de 5e vloer). Toch moet u ’s kijken naar de meest linkse kraan op de 2e tekening. Daar is iets mis mee. Er zit een soort half wiel, een glijbaan,…zoiets aan. Rechts van die kraan 2 mensen. Maar wat hangt er boven die mensen hun hoofd? Dat leek mij eerst een man op een ladder maar daarvoor klopt de verhouding lang niet meer. Die mens zou wel 4 meter groot moeten zijn.

Slordigheidje? Een dipje in de aandacht? Maybe. Maar dan moest wel dit hele deel er aan geloven. Laten we overstappen naar de kleurenversie. Ik laat u eerst zelf ontdekken hoe het afloopt met die rare halve kraan en de reus op de ladder. Maar dan moet u eens doorklikken naar het detail van de 5e vloer. Blauwe vlekken over de gevel! Slordig van Bruegel of was het een restauratie? En dat is niet de enige slordigheid in deze scene. Bij de volgende (op de 6e vloer) lijken de bakstenen wel te zweven voor de vensteropeningen. Ik kan even niet meer volgen. Hoe kan een mens zoveel details schilderen, met zulke ingestudeerde precisie, om dan in bulk vliegende bakstenen te schilderen? Pieter, maat, ge gaat u moeten herpakken zenne!

 

Toren van Babel: 5e vloer

Ik had even zin in wat anders. Dus speelde ik wat met de camera. Een beetje surrealisme. Ik ben er de laatste maanden toch helemaal in verzeild, dus waarom niet een beetje psychedelisch surrealisme in de toren? Op naar de 5 vloerblok of het 10e verdiep. De schuine foto heeft ook wel iets speciaals zou ik zo zeggen. Get high! (of was u dat nog een beetje na het kerstmenu?)

 

Toren van Babel: kraanwerk

De toren is een rijkdom aan bouwkranen. Ze hebben meerdere functies. Natuurlijk dienen ze in eerste instantie de bouwwerf. Ze brengen materiaal aan en af en dit over de verschillende verdiepen. Zoals reeds eerder aangegeven is dat zeer goed te herkennen in de rode streep en de witte streep over de gevel. Bakstenen en pleister worden trapsgewijs naar boven gebracht. Me verschillende types hijstechnieken. Op het onderstaande detail zie je er 3 (vlnr): hijskranen op wielen, een grote vaste hijskraan in een houten constructie en dan nog de kleinere vaste katrollen gemonteerd op een beperkt aantal palen. Goed voor kleine lasten.

Bruegel heeft de moeite genomen om al die kranen van dichtbij te bestuderen. De kranen op wielen zal hij wel in elke haven gevonden hebben. Ze waren gemakkelijk te verrollen om boten te lossen. We vinden ze ook nog terug op historische sites. Wie in Gent woont is wel bekend met de “Kraankinderen” die in de wielen liepen om ze te doen draaien.

Van de vaste kranen heb ik geen beelden kunnen vinden. Wat er het dichtste bij ligt is wat je hieronder ziet. Al is dit niet dezelfde constructie. Merkwaardig genoeg kiest Bruegel er voor om kranen met stevige katrollen te schilderen terwijl – volgens mij – een vaste constructie met een groot wiel veel meer last kan tillen.

Maar…heb je ook goed gekeken naar wat er in het detail wordt getild? Het is geen grote ton zoals die gebruikt werd om het pleistermateriaal naar boven te brengen. Het is een soort palet. Een grote piramide achtige stapeling van bakstenen op een plank. Het geheel wordt – volgens mij – omgeven door een doek om te beletten dat stenen naar beneden donderen terwijl ze worden getild. Dit maakt het meteen de eerste big bag uit de bouwgeschiedenis 😉